Zabytki
Kaliskie nekropolie

W długiej i bogatej historii Kalisza żyły obok siebie różne grupy narodościowe i wyznaniowe. Z owej kulturowo-wyznaniowej różnorodności do dziś zachowały się cmentarze. Spoczywają na nich ci, którzy przez stulecia tworzyli to miasto.

Interesujący zespół nekropolii przy ul. Górnośląskiej tworzą cmentarze: ewangelicko-augsburski i sąsiadujący z nim rzymsko-katolicki, a po przeciwnej stronie ulicy prawosławny.

Najstarszym z nich jest cmentarz ewangelicki, założony około połowy XVII w. Z racji swego położenia i chowania nań innowierców, zwany był "luterską górką". W połowie XIX w. otoczony został murem. Pomnik postawiony ok. 1817 r. ku czci Ksawerego Greffena, "pułkownika wojsk polskich" jest najstarszym zachowanym tu nagrobkiem. Cmentarz należy do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Kaliszu.

Sąsiadujący z ewangelickim, cmentarz rzymsko-katolicki jest pierwszym pozamiejskim cmentarzem katolickim w Kaliszu. Jego powstanie wiązało się z ogólnoeuropejską tendencją do wydzielenia terenów pod nekropolie poza granicami ludzkich siedzib. Działania te podyktowane były rozwojem miast i względami sanitarnymi. Za datę otwarcia cmentarza przyjmuje się 4 listopada 1807 r. Bramę główną zbudowano w 1844 r., cały zaś cmentarz otoczono murem w 1877 r. Do najstarszych zachowanych nagrobków należą: obelisk majora Stanisława Broszkowskiego z 1827 r., płyta z 1833 r. poświęcona "pułkownikowi wojsk polskich" Józefowi Grzegorzowi Puchalskiemu oraz nagrobek pułkownika Rafała Zajączka zmarłego w 1848 r. Cmentarz znajduje się w zarządzie Parafii św. Mikołaja w Kaliszu.

Cmentarz prawosławny, zlokalizowany po południowej stronie ul. Górnośląskiej, vis-a-vis cmentarzy rzymsko-katolickiego i ewangelickiego, założony został w 1786 r. przez greko-katolików. W pocz. XIX w. grzebano tu zarówno wyznawców obrządku greckiego, jak i prawosławnego. W 1830 r. wzniesiony został mur wokół cmentarza, a w 1844 r. postawiono główną bramę. Na własność gminy prawosławnej przeszedł cmentarz w 1880 r. Wśród najstarszych nagrobków wymienić należy grobowiec Zofii z Miśkiewiczów Katasanowej, żony dowódcy pułku kozackiego wojsk rosyjskich, zmarłej w 1827 r. oraz krzyż upamiętniający ostatniego z potomków Greków Jana Rayko Grabowskiego, zmarłego w 1900 r. Cmentarz jest własnością Parafii Prawosławnej w Kaliszu.

Zespół tychże cmentarzy zamknięty został ze względów sanitarnych decyzją Wydziału Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego z dn. 26.01.1977 r. Chowanie zmarłych dopuszczono tu jedynie w istniejących już grobach murowanych, w ciągu dwudziestu lat od wydania niniejszej decyzji. W latach 1994-1996, na wniosek Prezydenta Miasta Kalisza, Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał wszystkie trzy nekropolie do rejestru zabytków.

Anna Woźniak